ماهنامه رواق هنر و اندیشه
پیاپی 49 (دی 1384)

بحث از ثبات و تحول آموزه های دینی از مباحث مهم کلامی جدید است. این بحث در سه بخش اصلی دین، یعنی عقاید، اخلاق و احکام مطرح می گردد. در بخش عقاید، به طور قطع تغییر و تحول راه ندارد. اما در بخش اخلاق و احکام دینی، هر چند در اصول کلی تغییر و تحول راه ندارد اما در مصادیق و جزئیات به نوعی می توان به تغییر و تحول تن داد.

توسعه متکی به اقتصاد بازار که به عنوان راه حلی برای مشکلات کشورهای جنوب مطرح می شود، ثمره ای جز نابرابری اجتماعی، نابودی اقتصادی و تخریب فرهنگی نداشته است، با وجود این، می توان راه حل هایی برای توسعه طراحی کرد که به سامان اجتماعی، رشد اقتصادی و احیای هویت فرهنگی منجر می شود، و در عین حال، بر تجربیات اقتصاد غیر بازار تکیه کند. مکزیک و مالزی، دو مثال برای این دو تجربه اند. در واقع، کشور مکزیک به مدت ده سال تمام، به توصیه های بانک جهانی صندوق بین المللی پول و کارشناسان اقتصادی دولت آمریکا عمل کرد تا در جرگه کشورهای پیشرفته قرار بگیرد...

سرزمین ایران از دیرباز شاهد حضور مسیحیان (به ویژه نسطوریان) بوده است. تا پیش از سده قبل، تعامل ایرانیان با مسیحیان که بسیاری از آنان ایرانی بوده اند، بیش تر تعامل اقتصادی و معیشتی و کم تر تعامل سیاسی دینی بوده است. از پانصد سال پیش تا کنون که به تبع شکل گیری عملی استعمارگری، ارتباط بیش تر ملل و نحل ضرورت یافته، مذهب و عقاید دینی از جایگاه ویژه ای برخوردار شده است تا جایی که در قرون اخیر استعمار تلاش کرده است از این راه، برای پیش برد اهداف استعماری خود بهره ببرد...

عرفان مخلصانه امام حسین (ع) دارای دو بعد علمی و عملی است. بعد علمی بر پایه معرفت شهودی استوار است و در بعد عملی به جهاد مصلحانه می انجامد. در سلوک حسینی تا رسیدن به عرفان علمی، به ترتیب سه روش معرفتی حسی - عقلی، عقلی محض و شهودی (حضوری) در کار می آید، و در جنبه عملی، پس از جهاد مصلحانه درونی و رسیدن به مقام مخلصین، نوبت به جهاد مصلحانه بیرونی و تهذیب جامعه و تاریخ می رسد. عرفان مخلصانه که از خودشناسی و خودسازی آغاز می شود، با برخورداری از برخی شاخصه ها به جهاد و جامعه سازی می پردازد...

در این نوشتار، نگارنده یا مخاطب قرار دادن مسلمانان و دین داران، محدوده دین و نیاز بشر به وحی را مورد بحث قرار داده است و با طرح دو نظریه معروف «دین اقلی» و «دین اکثری» با رد دلایل قائلین به دین اقلی، به اثبات نظریه دین اکثری پرداخته و نقش دین را در دولت و در تمام شئون زندگی، امری اجتناب ناپذیر فرض نموده و با تقسیم زندگی به زندگی حیوانی و ملکوتی، مبنا و تحقیق زندگی ملکوتی را منحصر در تولی و ولایت دانسته است.

برخی از اندیشمندان غربی بر این باور بودند که با پیدایش سکولاریزم، بساط دین برچیده خواهد شد و جامعه سکولار جای جامعه دینی را در تمام جوامع خواهد گرفت. این روند که ناشی از ضعف دستگاه کلیسایی و پیشرفته همزمان علوم تجربی بوده است، موجب گشت که عده ای دانشمندان غربی برای اسلام نیز چنین نسخه ای را در نظر بگیرند که اشتباهی بیش نبوده و نخواهد بود. از این رو نگارنده در این نوشتار، در صدد تبیین مفهوم جامعه سکولار در جوامع غربی و علل پیدایش و سیر تطور آن می باشد.

نگارنده در این مقاله فعالیت های اقتصادی و اجتماعی که با ارزش ها و ایده های اسلامی سازگاری ندارد را مورد اشاره قرار داده و از همین رو فعالیت هایی همچون فروش اسلحه به دشمنان دین، کلاهبرداری، رشوه خواری و ربا و غیره را با استناد به آیات و روایات و دیدگاه های فقهای امامیه مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است.

این نوشتار در پی ارایه نگاهی کلی بر جریان های روشن فکری در ایران بوده و با تفکیک روشن فکری به دو جریان دینی و غیر دینی و با بیان شاخصه ها و ویژگی های آن، این دو جریان را با توجه به دو دوره تاریخی کلاسیک و معاصر (بعد از انقلاب) بررسی نموده و با بیان اجمالی نگرش این دو جریان نسبت به مسئله مدرنیته غرب و اسلام، راهبردهای آن ها را بیان کرده و نسبت آن با مسئله علم دینی و تمدن اسلامی را روشن می نماید و در نهایت چنین نتیجه می گیرد که: روشن فکری سکولار نمی تواند همدلی و همراهی کافی و لازم را در طرح مسئله تمدن اسلام و تاسیس علوم دینی داشته باشد.

مطالب پیش رو، خلاصه ای است از کتاب «تفکر برتر» اثر محمدرضا شرفی که در 453 صفحه از سوی انتشارات سروش و در سال 1381 به چاپ رسیده است. این کتاب، از فصل های زیر تشکیل شده است، تعریف و جایگاه فکر، مثلث بالندگی. موضوع فکر، تفکر معطوف به زمان، آسیب شناسی فکر، شیوه های تقویت فکر، تمرکز فکر، الگوهای حل مشکل.